Celiakia – fakty i mity. Czy odrobina glutenu faktycznie nie zaszkodzi?

 „Przecież na celiakię chorują tylko dzieci”, „Bez przesady, trochę glutenu nie zaszkodzi”, „Z celiakii można wyrosnąć” – to tylko niektóre mity, które często słyszy się na temat trwałej nietolerancji glutenu (celiakii, choroby trzewnej). Sprawdź, z czego wynikają i co jeszcze warto wiedzieć na temat tej choroby!

Gluten jest szkodliwy dla wszystkich – MIT

W ostatnich kilkunastu latach dieta bez glutenu stała się po prostu modna – wiele osób zdecydowało się na eliminację tego białka bez wyraźnych poleceń lekarza. Tymczasem eksperci zwracają uwagę, że unikanie glutenu przez osoby zdrowe (a więc bez żadnej formy nietolerancji glutenu) wcale nie jest zasadne. Dlaczego?

Przede wszystkim dlatego, że żywność z tym białkiem to bardzo duża grupa produktów, nie tylko pieczywo, kasze czy makarony. Na diecie bezglutenowej znacznie trudniej przygotować więc zbilansowany, zdrowszy i smaczniejszy jadłospis. 

Eliminując gluten, łatwo o niedobory m.in. błonnika, wapnia, witamin z grupy B czy żelaza [1, 2]. Unikanie tego białka może negatywnie wpływać też na florę bakteryjną jelit, prowadząc do obniżenia zawartości korzystnych kultur bakterii (m.in. z rodzaju Lacticaseibacillus) [3].

Gluten nie jest szkodliwy dla wszystkich. Dieta bezglutenowa jest rekomendowana dla pacjentów z nietolerancją glutenu – wprowadza się ją po postawieniu odpowiedniej diagnozy. 

To białko jest najbardziej szkodliwe dla osób chorych na celiakię (chorobę autoimmunologiczną), ponieważ prowadzi do nieprawidłowej reakcji układu odpornościowego. Wywołuje degradację i stopniowy zanik kosmków jelitowych kluczowych dla wchłaniania substancji odżywczych m.in. z jedzenia.

Celiakia objawia się tylko problemami żołądkowymi – MIT 

Myślisz, że celiakia objawia się wyłącznie bólem brzucha, biegunkami, wzdęciami czy nudnościami? To mit! Symptomy związane z jelitami i żołądkiem są charakterystyczne dla klasycznej postaci tej choroby. Dużo częściej występuje jednak postać nieklasyczna (skąpoobjawowa), która u każdego może przebiegać trochę inaczej.

Jak na razie wytypowano ok. 200 różnych możliwych objawów celiakii [4]. Należą do nich między innymi:

• anemia,
• przewlekłe zmęczenie, senność, osłabienie,
• poronienia, problemy z płodnością,
• bóle głowy, migreny, depresja, stany lękowe,
• bóle mięśni, kości, stawów,
• wczesna osteopenia, osteoporoza,
• afty w jamie ustnej,
• problemy skórne,
• nadmiar cholesterolu.

Celiakia to choroba wieku dziecięcego – MIT

Jeszcze do niedawna nawet lekarze uważali, że na celiakię chorują wyłącznie najmłodsi pacjenci. Dziś już wiadomo, że pierwsze objawy mogą wystąpić w każdym wieku. Coraz częściej w tym kierunku diagnozuje się nawet seniorów! Aż 7 na 10 nowo zdiagnozowanych przypadków tej choroby dotyczy osób w wieku 20+ [5]. Część pacjentów wykazuje symptomy od dzieciństwa, a u części pojawiają się później (np. pod wpływem ciąży, infekcji, obniżenia odporności, nadmiernego stresu).

Skąd te mylne przekonania? Celiakia u dzieci najczęściej objawia się problemami gastrycznymi, które łatwo zauważyć. Może również wywoływać niedobór masy ciała, niski wzrost czy spadek apetytu. To niepokoi rodziców, którzy zgłaszają się do lekarza po pomoc.

Dorośli częściej mają nieoczywiste symptomy, które nie tak łatwo powiązać z chorobą trzewną. Przykładowo: według ekspertów jedynie 1/3 dorosłych z celiakią ma biegunkę [4]. Co ważne, takie niespecyficzne objawy znacznie wydłużają diagnostykę, która w Polsce trwa teraz średnio 9 lat [6]. 

Celiakia może samoistnie minąć – MIT

Przekonanie, że celiakia jest chorobą wieku dziecięcego, często łączy się z innym mitem – że po kilku latach można z niej wyrosnąć. Już wiesz, że objawy nieleczonej choroby trzewnej są bardzo różnorodne. Mogą też zmieniać się w czasie, np. wraz z wiekiem. Celiakia nie może jednak samoistnie minąć (nawet jeśli wydaje się, że symptomy całkowicie zniknęły). Gluten wciąż degradacyjnie wpływa na organizm.

Całkowita eliminacja glutenu prowadzi do stopniowej odbudowy kosmków jelitowych, a więc i redukcji objawów. To wcale nie oznacza jednak, że choroba ustąpiła. Powrót do spożywania glutenu może nie tylko wywołać nawrót objawów, ale również zwiększyć ryzyko innych problemów. Po zdiagnozowaniu celiakii chory musi stosować dietę bezglutenową już do końca życia, bez żadnych odstępstw.

Dieta bezglutenowa zawsze jest odpowiednio zbilansowana – MIT

W przypadku celiakii eliminacja glutenu jest konieczna, ponieważ to białko wywołuje uszkodzenie jelit i szereg objawów. Dieta bezglutenowa wcale nie jest jednak synonimem diety pełnowartościowej dla wszystkich czy niskokalorycznej – i nie powinna być rozpatrywana w tych kategoriach przez osoby, które nie mają odpowiednich wskazań medycznych. 

Dodatkowo nie każdy produkt bez glutenu automatycznie jest korzystny dla organizmu (np. przetworzone sosy czy słodycze mogą zawierać konserwanty, wzmacniacze smaku czy cukier). 

Wbrew pozorom skomponowanie zbilansowanej diety bezglutenowej wymaga sporej wiedzy i dużej wprawy – tak, aby codzienne menu zawierało niezbędne witaminy, minerały i błonnik. Wielu celiaków korzysta więc z pomocy dietetyków, którzy umiejętnie układają jadłospis.

Najlepiej przejść na dietę bezglutenową „na próbę” – MIT

„Dieta bezglutenowa na próbę” to jeden z częściej powtarzanych mitów na temat celiakii. Niektóre osoby wciąż próbują w ten sposób zdiagnozować u siebie chorobę, zamiast przeprowadzić szczegółową diagnostykę (badania krwi, biopsja jelita, badania DNA). Dlaczego to wcale nie jest dobry pomysł?

Eliminacja glutenu u osób z celiakią powoduje, że organizm po pewnym czasie zaczyna pracować poprawnie – układ odpornościowy przestaje produkować przeciwciała, a kosmki jelitowe odbudowują się. To znacznie utrudnia postawienie odpowiedniej diagnozy, która może być w takim momencie niemożliwa do ustalenia. Uzyskane wyniki badań mogą wskazywać na brak choroby trzewnej.

To szczególnie istotne podczas różnicowania celiakii z innymi rodzajami nietolerancji glutenu. Przykładowo nieceliakalna nadwrażliwość na gluten objawia się podobnie, jednak bez stanu zapalnego w jelitach i określonych przeciwciał. Najważniejsze jest więc stosowanie się do wskazówek lekarza, który zaleci eliminację glutenu w odpowiednim momencie – zamiast samodzielnie decydować się na zastosowanie diety.  

Celiakia ma podłoże genetyczne – FAKT

Istnieją konkretne predyspozycje genetyczne do zachorowania na celiakię. Choroba może rozwinąć się u osób, które mają antygeny HLA-DQ2 (2.2 lub 2.5) lub HLA-DQ8. Są one jednak obecne u ok. 1/3 ogólnej populacji [7]. Co to oznacza w praktyce? Jeśli nie masz tych genów, ryzyko wystąpienia celiakii jest minimalne. Z kolei ich obecność wcale nie daje pewności zachorowania (teraz lub w przyszłości) – chociaż jest ono możliwe. 

Podłoże genetyczne choroby trzewnej powoduje również, że obecność celiakii w rodzinie zwiększa ryzyko także u bliskich. Przykładowo: jeśli jeden bliźniak jednojajowy choruje, drugi ma aż 70% prawdopodobieństwa, że choroba dotknie również jego [8].

Nawet okruszki chleba mogą być szkodliwe dla osób z celiakią – FAKT

Czy wiesz, że nawet śladowe ilości glutenu w diecie osób z celiakią mogą przyczynić się do uszkodzenia jelit? To właśnie dlatego tak ważne jest ścisłe przestrzeganie diety bezglutenowej i uważne przygotowywanie posiłków (np. stosowanie osobnych tosterów czy opiekaczy, dokładne mycie naczyń i blatów, przechowywanie otwartej żywności bezglutenowej z dala od tej z glutenem).

Gluten może być ukryty w żywności – FAKT

Wędliny, nabiał, żelki, suszone owoce… To tylko niektóre produkty spożywcze, które teoretycznie nie powinny zawierać żadnego glutenu – a więc powinny być bezpieczne dla osób z celiakią. Wbrew pozorom to jednak wcale nie jest aż tak oczywiste! 

To białko roślinne ma wiele różnorodnych właściwości (m.in. działa spulchniająco i jest nośnikiem aromatu). Z tego powodu bywa dodawane do przetworzonej żywności, żeby miała lepszą konsystencję czy smak. Sporym problemem jest więc tzw. ukryty gluten. 

Chorzy na celiakię muszą bardzo dokładnie analizować wszystkie etykiety, aby uniknąć przypadkowego spożycia glutenu. Specjalnie dla nich powstała więc certyfikacja, która ułatwia im to zadanie. Żywność bez glutenu, która została bardzo rygorystycznym kontrolom i uzyskała licencję, jest oznaczona symbolem Przekreślonego Kłosa. To gwarancja, że produkt jest bezpieczny dla celiaków. Z roku na rok ta grupa rośnie, a dostępność certyfikowanego jedzenia bezglutenowego (nawet w zwykłych sklepach) jest coraz większa.

Jak już wiesz, dieta bezglutenowa może niekorzystnie wpływać na florę bakteryjną jelit [3]. Jej stosowanie w przypadku celiakii jest jednak niezbędne do końca życia, by uniknąć dalszych powikłań i zredukować objawy.

Celiakia to poważna choroba autoimmunologiczna, która może ujawnić się w dowolnym momencie życia. Od momentu diagnozy osoby chore muszą stale stosować dietę bezglutenową – szkodzi im nawet śladowa ilość glutenu. Na szczęście pojawia się coraz więcej rozwiązań odpowiednich dla celiaków, m.in. certyfikowana żywność bezglutenowaDodatkowo – chociaż wokół celiakii narosło wiele mitów – stale rośnie również świadomość społeczeństwa na temat tej choroby.

Źródła:

[1] https://www.mp.pl/pytania/pediatria/chapter/B25.QA.2.3.21

[2] https://phmd.pl/api/files/view/356024.pdf

[3] https://www.damianparol.com/glutenowa-paranoja/

[4]https://www.termedia.pl/gastroenterologia/Celiakia-choroba-o-wielu-twarzach,25623.html

[5] https://celiakia.pl/celiakia/celiakia/

[6] https://celiakia.pl/polacy-srednio-9-lat-czekaja-na-diagnoze-celiakii/

[7] https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/lista/84821,badania-potwierdzajace-celiakie

[8] https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/jelitocienkie/54362,celiakia

www.celiakia.pl/ile-glutenu

https://bezglutenowamama.pl/nowe-dane-ile-glutenu-dziennie-moze-zjesc-bezkarnie-osoba-z-celiakia

Gluticon

Zobacz wszystkie wpisy autora