Czy celiakia ma wpływ na bezpłodność? Ciąża u kobiet z celiakią

Chociaż celiakia (choroba trzewna, trwała nietolerancja glutenu) wciąż jest kojarzona przede wszystkim z bólami brzucha, biegunką czy wzdęciami, ok. 90% chorych zmaga się z nieklasycznymi objawami [1]. Wśród możliwych symptomów znajdują się też te nieoczywiste – łącznie z niepłodnością i poronieniami. 

Okazuje się jednak, że odpowiednia diagnostyka i rozpoczęcie leczenia (eliminacja glutenu) to szansa na zajście w ciążę, a także bezpieczne urodzenie zdrowego dziecka. Według badań po roku stosowania diety bezglutenowej płodność oraz ryzyko komplikacji ciążowych wracają do poziomu właściwego dla osób zdrowych [2, 3]. Sprawdź, w jaki sposób celiakia wpływa na organizm, dlaczego leczenie jest tak ważne i jak wygląda ciąża na diecie bezglutenowej!

Bezpłodność a niepłodność – czym się różnią?

Słowa bezpłodność i niepłodność bywają stosowane zamiennie. Te problemy zdrowotne mają jednak główną zasadniczą różnicę – możliwość wyleczenia lub jej brak. Czym dokładniej się różnią?

Bezpłodność to stan, który trwa stale i do końca życia, jest nieuleczalny. Dotyczy osób, które nie mają żadnej możliwości naturalnego poczęcia dziecka, np. z powodu braku macicy czy uszkodzenia nasieniowodów. 

Niepłodność to z kolei taki problem, który można odwrócić, m.in. odpowiednim leczeniem. Diagnozuje się go w sytuacji, gdy mimo regularnych starań (współżycia bez zabezpieczeń ok. 2-4 razy na tydzień) parze w ciągu 12 miesięcy nie udaje się począć dziecka. To powszechny problem: według najnowszych danych przedstawionych przez WHO niepłodności w swoim życiu doświadcza ok. 1/6 (17,5%) całej populacji świata [4]. 

A z czym wiąże się nieleczona celiakia? Najczęściej choroba trzewna może powodować niepłodność – czyli stan przejściowy, który zwykle ulega zmianie. Co ważne, trwała nietolerancja glutenu prawdopodobnie obniża płodność zarówno kobiet, jak i mężczyzn. W jednym z badań wykazano, że u osób z niepłodnością o nieznanej przyczynie aż 6,25% miało celiakię [7]. Jednocześnie zastosowanie diety bezglutenowej w obu tych grupach przynosi dobre rezultaty. To właśnie dlatego tak ważne są diagnostyka i leczenie!

Celiakia – wpływ na płodność kobiet

Badacze są zgodni – nieleczona celiakia zmniejsza płodność kobiet, a więc obniża ich ogólną szansę na zajście w ciążę. Prawdopodobnie najbardziej mogą odczuć to młodsze kobiety, u których choroba trzewna zmniejsza szansę na poczęcie dziecka nawet o 40% (w porównaniu z ogólną populacją) [5]. Badania wykazały też, że problem z zajściem w ciążę ma nawet 8% chorych na celiakię [6].

Wiele badań klinicznych potwierdziło również inną zależność między nieleczoną celiakią a ogólną płodnością. Okazało się, że często skraca ona czas na zajście w ciążę – czyli w uproszczeniu powoduje późniejszą datę pierwszej miesiączki i wcześniejszą menopauzy. 

Dokładne liczby różnią się w zależności od badań. Pierwsza miesiączka zwykle występuje później o 1–2 lata, a menopauza wcześniej o 3–5 lat [2, 6]. Łącznie to nawet 7 lat krócej niż w przypadku zdrowych kobiet. To istotne szczególnie dziś, gdy coraz częściej mamami zostają kobiety po 40. roku życia. 

A to jeszcze nie wszystko, bo spożywanie glutenu przy celiakii może odpowiadać za wtórny brak miesiączki (czyli zanik menstruacji) oraz cykle bezowulacyjne. Badania argentyńskich naukowców dowiodły, że taki problem dotyczył 10% chorych [6]. Inni eksperci ustalili, że u 38,8% kobiet z nowo rozpoznaną celiakią miesiączka zanikła na 3 miesiące [2].

Celiakia a płodność mężczyzn

To, w jaki sposób nieleczona celiakia wpływa na męską płodność, wciąż jest obiektem badań. Większość ekspertów jest zdania, że chorzy na celiakię są mniej płodni od całkowicie zdrowych mężczyzn. Spożywanie glutenu przy chorobie trzewnej może powodować m.in.:

• pogorszenie jakości nasienia,
• obniżenie libido,
• zaburzenia gospodarki hormonalnej,
• problemy z erekcją,
• nadmiar prolaktyny we krwi.

Przykładem może być jedno z badań przeprowadzonych przez włoskich badaczy, w którym badano niewielką grupę mężczyzn z celiakią mieszkających na Sardynii. Aż ¾ z nich miało asthenozoospermię (osłabiona ruchliwość plemników), a niemal połowa – teratozoospermię (niepoprawna budowa plemników) [6].

Nieleczona celiakia a ryzyko poronień

U kobiet z nieleczoną celiakią, które zaszły w ciążę, częściej dochodzi do poronień – również nawracających (minimum 3 razy z rzędu). Lekarze wciąż badają ten temat, a badania wskazują na różnorodne wyniki liczbowe. 

Niektóre dane wskazują, że ryzyko utraty ciąży może wynosić nawet ok. 15–27% [2]. Inne mówią o 2 razy większym prawdopodobieństwie (w porównaniu z kobietami zdrowymi) [3].  Istnieją też doniesienia wskazujące, że ryzyko poronienia w grupie chorych na celiakię wciąż spożywających gluten jest aż 9 razy większe niż u kobiet, które już się leczą [3]. 

Dodatkowo po eliminacji glutenu częstotliwość poronień u chorych na celiakię jest już taka sama jak w ogólnej populacji. A to tym bardziej przekonuje do tego, by diagnozować swoje problemy zdrowotne i w razie potrzeby odpowiednio je leczyć. 

Celiakia a niepłodność i poronienia – najważniejsze przyczyny

Jaki jest związek między celiakią a niepłodnością kobiet? Istnieje wiele hipotez i mechanizmów, które wpływają na obniżenie szansy na ciążę. Wśród nich wymienia się przede wszystkim niedobory. Skąd się biorą? 

Osoby z celiakią po spożyciu glutenu (białka, które znajduje się m.in. w pszenicy) wytwarzają przeciwciała przeciwko swoim tkankom. Ich ofiarą są kosmki jelitowe – wypustki w jelicie cienkim, które odpowiadają za proces przyswajania substancji z pożywienia. Jeśli są zniszczone, powodują zaburzenia wchłaniania. Znacznie łatwiej więc o niedożywienie i niedobory. 

Więcej na temat mechanizmu choroby trzewnej przeczytasz w artykule: Celiakia – fakty i mity. Czy odrobina glutenu faktycznie nie zaszkodzi?

Wśród kluczowych witamin i minerałów, które mają wpływ na płodność i gospodarkę hormonalną, znajdują się:

• kwas foliowy,
• witamina B12,
• witamina D,
• witamina A,
• witamina E,
• cynk,
• żelazo,
• magnez, 
• selen,
• wapń.

Dodatkowo istotny jest sam mechanizm choroby – autoimmunologiczny. Przeciwciała przeciwko transglutaminazie tkankowej (anty-tTG) mogą przykładowo zaburzać proces implantacji zarodka. 

Jak choroba trzewna wpływa na przebieg ciąży?

Jeśli ciężarna z celiakią przestrzega diety bezglutenowej i znajduje się pod kontrolą lekarza, zwykle nie ma większego ryzyka komplikacji niż kobiety zdrowe. Co jednak w sytuacji, gdy choroba trzewna jest nieleczona, a przyszła mama spożywa gluten (nawet w śladowych ilościach)? Oprócz wyższego ryzyka poronienia częściej zdarzają się:

• wewnątrzmaciczne ograniczenie wzrostu płodu,
• poród przedwczesny,
• niska masa urodzeniowa dziecka,
• anemia u ciężarnej.

Już po porodzie mogą wystąpić też zaburzenia laktacji (w jednym z badań nieleczone kobiety karmiły 2,5 razy krócej niż te na diecie bezglutenowej [2]).

Zbadano również wpływ spożywania glutenu przez przyszłe mamy chore na celiakię na stan zdrowia noworodków. 21% maluchów otrzymało mniej niż 7 punktów w skali Apgar (w grupie kontrolnej taki wynik miało 5,8%) [5]. Odpowiednia diagnostyka i leczenie są więc istotne nie tylko z perspektywy kobiety, ale też dziecka.

Co ciekawe, to sama ciąża może być aktywatorem celiakii u kobiet, które do tej pory były zdrowe. Choroba trzewna może uaktywnić się w dowolnym momencie życia. Warto mieć więc świadomość takiej możliwości u osób z konkretnym zestawem genów.

Ciąża na diecie bezglutenowej

Już wiesz, że u ciężarnych kobiet z celiakią, które nie przestrzegają ścisłej diety bezglutenowej, mogą wystąpić różne komplikacje. Chodzi nie tylko poronienia, lecz także m.in. poród przedwczesny czy zaburzenia laktacji. Mimo wszystko niektóre osoby zastanawiają się, czy dieta bezglutenowa to dobre rozwiązanie – ze względu na częsty problem z jej odpowiednim zbilansowaniem. Okazuje się, że to najlepsza opcja!

Chcesz wiedzieć więcej na temat komponowania diety bez glutenu? Sprawdź artykuł: Dieta bezglutenowa – jak uniknąć niedoborów?

Dlaczego u kobiet z celiakią tak ważna jest całkowita eliminacja glutenu mimo ewentualnych niedoborów witamin z grupy B, żelaza czy błonnika? Okazuje się, że stan zapalny w jelitach jest bardziej niebezpieczny, ponieważ najczęściej upośledza również wchłanianie suplementów i leków (także tych kluczowych w tym szczególnym czasie).

Jak dbać o siebie i dziecko podczas ciąży – jeśli przyszła mama musi stosować dietę bezglutenową z powodu celiakii? 

„Po uspokojeniu, że maluch nie odczuje skutków diety i ma stosunkowe niewielkie szanse na odziedziczenie celiakii, informuję pacjentki o konieczności stosowania suplementów” – podkreśla dr Marcin Błaszczyk w wywiadzie dla magazynu „Bez Glutenu” [8].

Podstawą (podobnie jak w przypadku zdrowych ciężarnych) jest kwas foliowy. Dodatkowo ważna jest suplementacja witaminy D3 (która jest zalecana właściwie w całej populacji). Po wykonaniu odpowiednich badań istotne mogą być też witamina B12, żelazo, jod oraz kwasy tłuszczowe DHA. 

Rodzaje i dawki suplementów omów jednak ze swoim lekarzem prowadzącym. Dodatkowo warto zadbać o jadłospis, by dostarczać organizmowi odpowiedniej ilości warzyw, owoców, białka, węglowodanów i zdrowych tłuszczy. Dobrym rozwiązaniem jest konsultacja z dietetykiem, który ułoży menu bez glutenu.

Eksperci zwracają uwagę, że stosowanie diety bezglutenowej u kobiet z celiakią w 12 miesięcy przywraca płodność do poziomu porównywalnego z tym, który obserwuje się w populacji ogólnej [2,3]. Odbudowane kosmki jelitowe mogą poprawnie wchłaniać składniki odżywcze nie tylko z pożywienia, lecz także z suplementów i leków. 

Dobrze prowadzona dieta bezglutenowa (która pokrywa zapotrzebowanie na ważne składniki odżywcze) oraz indywidualnie dobrana suplementacja to więc dla wielu kobiet z celiakią klucz do tego, by już niedługo przywitać na świecie maluszka! 

Źródła:

[1] www.celiakia.pl/celiakia/objawy/

[2] Topczewska-Cabanek A. i in, Celiakia a płodność kobiet, „Family Medicine & Primary Care Review 2007”.

[3] www.celiakia.pl/ciaza-i-macierzynstwo-z-celiakia/

[4] www.iris.who.int/bitstream/handle/10665/366700/9789240068315-eng.pdf?sequence=1

[5] Waszczuk E. i in, Zaburzenia rozrodczości u chorych na celiakię, „Adv Clin Exp Med 2006”.

[6] www.ruj.uj.edu.pl/server/api/core/bitstreams/2e5fd36e-d3da-48ec-9c03-60d2fd3a649b/content

[7] www.celiakia.pl/mdc-2021-celiakia-a-plodnosc-i-ciaza/

[8] www.celiakia.pl/kobieta-z-celiakia-w-ciazy-spojrzenie-ginekologa/

www.phie.pl/pdf/phe-2014/phe-2014-4-823.pdf

www.celiakia.pl/celiakia-a-nieplodnosc-gdy-gluten-jest-winowajca/

www.celiakia.pl/rola-diety-w-profilaktyce-nieplodnosci-i-w-czasie-ciazy/

www.celiakia.pl/mdc-2021-celiakia-a-plodnosc-i-ciaza/

www.termedia.pl/f/journals/FMPCR%202011%20vol.%2013%20no.%201.pdf

www.mp.pl/pacjent/ginekologia/choroby/260266,nieplodnosc

Gluticon

Zobacz wszystkie wpisy autora