Nietolerancja glutenu – jakie są predyspozycje do zachorowania? 

Nietolerancja glutenu to wbrew pozorom wcale nie jedna choroba – w tej grupie znajdują się m.in. celiakia i nieceliakalna nadwrażliwość na gluten (NNG). Wszystkie tego typu schorzenia charakteryzują się jednak nieodpowiednią reakcją na białko, które jest obecne w części zbóż (czyli gluten). Różne są jednak mechanizmy powstania, predyspozycje do zachorowania i przyczyny. Sprawdź, kto jest bardziej narażony na wystąpienie nietolerancji glutenu!

Czym jest nietolerancja glutenu i jak się objawia?

Pod pojęciem nietolerancji glutenu kryje się kilka różnych jednostek chorobowych. Wiążą się z nieodpowiednią reakcją na białko obecne w części zbóż (przede wszystkim w pszenicy i jej odmianach). Po spożyciu glutenu pojawiają się różnorodne objawy, których natężenie, rodzaj i różnorodność zależą od konkretnego schorzenia oraz przypadku.

Najpoważniejszym z nich jest celiakia, która dotyczy ok. 1% populacji [1] – osoby chore przez całe życie muszą przestrzegać ścisłej diety bezglutenowej, a nawet śladowa ilość glutenu może przyczynić się do wystąpienia objawów. To dlatego, że choroba prowadzi do nieodpowiedniej reakcji autoimmunologicznej i degradacji kosmków jelitowych odpowiedzialnych za wchłanianie. A stąd już prosta droga do wystąpienia m.in. takich symptomów jak:

• problemy żołądkowe,
• anemia i inne niedobory,
• wczesna osteoporoza,
• afty,
• zmiany skórne,
• zmęczenie,
• bóle głowy,
• poronienia.

Nieco częściej występują jednak nieceliakalna nadwrażliwość na gluten (NNG, NCGS) oraz alergia na gluten (a właściwie głównie na pszenicę). W wielu przypadkach tych schorzeń problem może minąć, a dietę bezglutenową zwykle stosuje się tylko czasowo. 

NNG rozpoznaje się u tych osób, u których celiakia i alergia zostały wykluczone. Do objawów zalicza się m.in. bóle brzucha i inne problemy gastryczne, przewlekłe zmęczenie, wysypkę, bóle głowy czy problemy z koncentracją. 

Chcesz wiedzieć więcej na temat różnic między tymi schorzeniami? Sprawdź inny artykuł na blogu Gluticon: Nadwrażliwość na gluten czy celiakia? Różnice, które warto znać.

Czy nietolerancja glutenu ma podłoże genetyczne?

Geny grają dużą rolę w mechanizmie powstawania wielu chorób, a naukowcy wciąż badają te powiązania. Nie inaczej jest w przypadku nietolerancji glutenu – a właściwie głównie celiakii. W jaki sposób genetyka wpływa na ryzyko zachorowania?

Genetyczne podłoże celiakii

Celiakia, nazywana trwałą nietolerancją glutenu lub chorobą trzewną, jest chorobą o podłożu genetycznym. Co to oznacza w praktyce? Tak naprawdę, według specjalistów, mogą zachorować tylko osoby, które mają określony zestaw genów – chodzi o obecność antygenów HLA-DQ2 (2.2 lub 2.5) lub HLA-DQ8. To oznacza, że istnieje u nich predyspozycja do wystąpienia choroby trzewnej.

Czy każda osoba, u której wykryto któryś z nich, na pewno zachoruje? Nie! To dość powszechne geny, które występują u ok. 30% całej populacji [2]. Celiakia może rozwinąć się pod wpływem różnych czynników (np. stres, ciąża) – ale wcale nie musi. Z drugiej strony u osób bez konkretnego zestawu genów ryzyko zachorowania jest minimalne, właściwie wykluczone.

Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten a geny

„Około połowy osób z NCGS ma warianty genów w układzie HLA (DQ2 lub DQ8), które predysponują do rozwoju celiakii. Występują one częściej u osób z NCGS niż w populacji osób zdrowych, jednak rzadziej niż u osób z celiakią. Może to wskazywać, przynajmniej u części, na podłoże genetyczne NCGS” [3] – podkreśla dr n. med. Karolina Karabin w artykule na stronie mp.pl. 

Specjalistka zwraca również uwagę, że podłoże nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten wciąż nie jest do końca poznane. To jedno z tych schorzeń, w przypadku których nadal bada się wiele różnorodnych hipotez. Geny mogą mieć więc wpływ na wystąpienie NNG, jednak nie zawsze i nie u wszystkich.

Czy nietolerancja glutenu jest dziedziczna? Zachorowania w rodzinie

Czy dzieci rodziców z nietolerancją glutenu są bardziej narażone na zachorowanie? To zależy! Każde ze schorzeń ma trochę inne mechanizmy dziedziczenia, niektóre jeszcze niezbadane. Najwięcej wiadomo na temat celiakii.

Dziedziczenie celiakii

Jeśli ktoś choruje na trwałą nietolerancję glutenu, ryzyko wystąpienia tej choroby w najbliższej rodzinie rzeczywiście wzrasta. Jak wygląda dziedziczenie celiakii? Krewni pierwszego stopnia (rodzice, dzieci, rodzeństwo) chorują 8 razy częściej [4]. 

Dane wskazują też, że jeśli jeden z rodziców ma celiakię, ryzyko zachorowania u dziecka wynosi ok. 20% [5]. Dziedziczne podłoże choroby dobrze widać również w przypadku bliźniąt jednojajowych: jeśli jedna osoba z takiego rodzeństwa choruje, u drugiej prawdopodobieństwo wynosi 70% [6].

Dziedziczenie alergii na pszenicę

W przypadku uczulenia na gluten / pszenicę prawdopodobnie można wziąć pod uwagę mechanizmy, które dotyczą alergii ogólnie. Lekarze zwracają uwagę, że w tym przypadku dziedziczenie dotyczy wyłącznie skłonności do wystąpienia uczulenia. 

Jeśli jeden rodzic ma chorobę alergiczną, ryzyko u dziecka wynosi ok. 30–40%, a jeśli oboje: ok. 60–80% [7]. Alergia może jednak manifestować się w inny sposób niż u rodziców lub wiązać z innym czynnikiem. 

Nietolerancja glutenu i celiakia u dzieci. Czy można z niej wyrosnąć?

Jakiś czas temu pokutowało przekonanie, że celiakia jest chorobą wieku dziecięcego – że występuje tylko u najmłodszych, a z wiekiem zanika. Nic bardziej mylnego. Trwała nietolerancja glutenu to schorzenie, z którego się nie wyrasta. A to jeszcze nie wszystko. Ok. 70% nowych przypadków celiakii dotyczy osób powyżej 20. roku życia [6]. 

Trochę podobnie sprawa wygląda z alergią na pszenicę (gluten) czy nieceliakalną nadwrażliwością na gluten. To nie są schorzenia wieku dziecięcego – problem z tolerancją białka wielu zbóż może wystąpić w dowolnym momencie życia.

Być może u części osób, u których wiele lat temu zdiagnozowano celiakię, problemem była alergia lub NNG. Rozróżnienie jest w tym przypadku kluczowe dla dalszego leczenia, ponieważ z celiakii nie da się wyrosnąć i trzeba leczyć ją całe życie. Inne nieprawidłowości prawdopodobnie mogą z kolei minąć. U części osób z NNG lub alergią dietę bezglutenową stosuje się tylko przez jakiś czas – zawsze jednak pod kontrolą lekarza.

Chcesz dowiedzieć się więcej o celiakii u dzieci i poznać najczęstsze mity na temat tej choroby? Przeczytaj artykuł: Celiakia – czy można z niej wyrosnąć?

Celiakia a inne choroby autoimmunologiczne, np. cukrzyca i Hashimoto

Celiakia to choroba z autoagresji – o podłożu autoimmunologicznym. W dużym skrócie: pod wpływem glutenu organizm wytwarza przeciwciała i atakuje sam siebie. Ofiarą padają kosmki jelitowe, czyli niewielkie wypustki zwiększające powierzchnię chłonną jelit. 

Badania dowiodły, że różne tego typu choroby często występują razem, głównie z powodu podobnego mechanizmu działania. To właśnie dlatego celiakię rozpoznaje się u ok. 8,6% osób z Hashimoto [8] oraz ok. 10–15% osób z cukrzycą typu 1 [9, 10]. 

Wśród innych chorób, które mogą współwystępować z trwałą nietolerancją glutenu, wymienia się też m.in. autoimmunologiczne choroby wątroby, reumatoidalne zapalenie stawów, nefropatię IgA oraz niedobór IgA. Wyższe ryzyko zachorowania na celiakię występuje też u osób z zespołami wad wrodzonych: Downa, Turnera oraz Williamsa. 

Nietolerancja glutenu a geny — najczęstsze pytania i odpowiedzi

Co jeszcze warto wiedzieć o podłożu chorób glutenozależnych i kto szczególnie jest narażony na zachorowanie? Sprawdź najczęstsze pytania i odpowiedzi na temat nietolerancji glutenu.

Czy nietolerancja glutenu jest wrodzona?

Nietolerancja glutenu to grupa chorób. O genetycznym podłożu można mówić przede wszystkim w przypadku celiakii – w grupie ryzyka znajdują się te osoby, u których jest obecny konkretny zestaw genów. Jego obecność nie świadczy jeszcze o chorobie, a celiakia może rozwinąć się w dowolnym momencie życia. 

Jaki gen odpowiada za celiakię?

Według ekspertów do zachorowania na celiakię konieczna jest obecność antygenów HLA-DQ2 (2.2 lub 2.5) lub HLA-DQ8. Jeśli ich nie ma, ryzyko wystąpienia choroby jest minimalne. 

Czy nietolerancja glutenu mija?

Gdy celiakia się uaktywni, dietę bezglutenową trzeba stosować do końca życia – ten rodzaj nietolerancji glutenu nie mija. Alergia na gluten (pszenicę) czy nieceliakalna nadwrażliwość na gluten mogą z kolei występować tylko czasowo, jednak wszystko zależy od indywidualnego przypadku. 

Z czego się bierze nietolerancja pokarmowa na gluten?

Celiakia ma podłoże autoimmunologiczne, alergia na pszenicę alergiczne, a nieceliakalna nadwrażliwość na gluten – nie do końca poznane. Trwała nietolerancja glutenu występuje ponadto tylko u osób, które mają predyspozycje genetyczne do zachorowania. 

Po kim dziedziczy się celiakię?

Geny odpowiedzialne za celiakię można odziedziczyć po rodzicach. To wcale nie oznacza jeszcze, że dziecko celiaka na pewno zachoruje – sama obecność HLA-DQ2 (2.2 lub 2.5) lub HLA-DQ8 nie świadczy o trwałej nietolerancji glutenu. Jeśli któryś z rodziców choruje, warto częściej wykonywać badania profilaktyczne.

Czy celiakię ma się od urodzenia?

U większości osób celiakia uaktywnia się w późniejszych latach, np. pod wpływem stresu, ciąży, operacji, infekcji czy w podeszłym wieku. U części chorych pierwsze objawy są obecne już w dzieciństwie. 

Nietolerancja glutenu może pojawić się w każdym wieku. Najgroźniejsza z grupy – celiakia – nie może minąć, dlatego wymaga stosowania ścisłej diety bezglutenowej przez całe życie. Dodatkowo niektóre osoby mają wyższe ryzyko zachorowania na chorobę trzewną, m.in. krewni pierwszego stopnia celiaka czy chorzy na inne choroby autoimmunologiczne. Warto mieć świadomość, że najważniejsze jest w tym przypadku odpowiednie rozpoznanie – to od rodzaju nietolerancji glutenu zależy dalsze postępowanie!

Źródła:

[1] www.mp.pl/interna/table/B16.4.13-3

[2] www.celiakia.pl/wp-content/uploads/2009/11/poradnik-6-2015-wer-4.pdf

[3] www.mp.pl/pacjent/alergie/chorobyalergiczne/choroby/257515,nieceliakalna-nadwrazliwosc-na-gluten

[4] ESPGHAN, Celiakia – ulotka

[5] www.mp.pl/pacjent/gastrologia/lista/65955,czy-celiakia-jest-choroba-genetyczna

[6] www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/jelitocienkie/54362,celiakia

[7] www.mp.pl/pacjent/pediatria/lista/85670,czy-choroby-alergiczne-sie-dziedziczy

[8] www.termedia.pl/poz/Prof-Anna-Poplawska-Kita-o-chorobie-Hashimoto,36019.html

[9] Waliłko E. i in, Celiakia u dorosłych osób z cukrzycą typu 1.

[10] www.celiakia.pl/celiakia/nieleczona-celiakia/

Gluticon

Zobacz wszystkie wpisy autora